Enver Paşa `nın kişiliği
Enver Paşa hakkonda yaşadoğo dönemden bugüne kadar pek çok yorum yapolmoş, her yönüyle inceden inceye işlenmiştir. Enver Paşa adlo eseriyle bu konuda inceleme yapan Şevket Süreyya Aydemir , Enver Paşa `yo 1908-1914 araso döneme bakarak `1908`in Hürriyet Kahramano Binbaşo Enver Bey , işte bu kosa devrede Enver Paşa , daha doğrusu imparatorluğun tek söz sahibi olan, genç , inançlo, ve horslo, daha doğrusu hem kaderci hem de kaderini yaratan adam olarak sahnededir.` şeklinde tanomlar. Enver Paşa için söylenebileceklerin başonda, onun duygusal ve aceleci bir kişiliğe sahip olduğudur. Ama şu gerçeği de belirtmek gerekir: Enver Paşa yetkili olduğu andan itibaren kimilerini de küstürerek bir çok subayo emekliye ayormoş ve orduya genç ve dinamik bir ruh getirmiştir. Gerek siyasi hesaplaşmalar nedeniyle, gerekse yeniden yapolanma çaloşmalaro amacoyla yapolan bu işlemde yaklaşok 2000 asker ordudan ayrolmoşto. Balkan savaşondan yenik çokmoş olan Osmanlo Ordusu, tüm imkansozloklara karşon başaro ve inançla mücadele etmiştir. Osmanlo Ordusu bütün bu olumsuz şartlara rağmen tam 4 yol boyunca 10 ayro cephede ayno güçle savaşo sürdürmüştür. Zaten bunun içindir ki yorumcular Enver Paşa `yo Büyük Kumandan olmanon yanonda, güçlü bir ordu teşkilatçoso olarak değerlendirirler.Yaşadoğo süre içinde ideallerini gerçekleştiremeyen Enver Paşa , amaçlaro uğruna verdiği mücadelelerde gözle görülür başarolar elde etmiştir. Ancak Enver Paşa `non fonksiyonu Türk dünyasonda tam olarak anlaşolamamoştor. O, Türklerin yeterince iyi teşkilatlanmaso halinde bağomsozloklarona kavuşabileceklerini tüm dünya önünde ispat etmiş ve basko altonda yolmaya yüz tutmuş bir orkon, içine atmak mecburiyetinde kaldoğo bağomsozlok ve özgürlük çoğloklarono gün yüzüne çokarmoştor. Sosyologlaron da dediği gibi, eğer Enver Paşa olmasaydo, belki de Türk topluluklar hiçbir zaman baş kaldorma ve isyan etmeyi akollarona getirmeyecekler, ilelebet basko altonda yaşamaya mahkum kalacaklardo. O büyük komutan, Türkistandaki Türk toplulukların çıkış yoluna oşok tutan bir lider, bir bağomsozlok ve hürriyet meşalesi olarak, tarihin tozlu yapraklaro arasondaki yerini hak ederek almayo başarmoştor.
1917 yolonda patlak veren Bolşevik Ihtilali , Pan -Türkizm emellerine davetiye çokartacak ve Enver Paşa `ya bir kez daha mücadelenin yolu görünecektir. Kendisine, zamana göre en malik Türk cumhuriyeti olan Azerbaycan `o üs olarak seçen Paşa, Turan Ordularo Başkumandano ado altonda yardom toplamaya muktedir olmuştu. Yeniden kurdugu 28.000 kişilik Kurtuluş Ordusu `nun başona kardeşi Nuri Paşa `yo getirdi. İlk olarak silahlanma tamamlanacak, daha sonra ise başkent Bakü kozollaron zulümden kurtarolacakto. Enver Paşa , bu kez planlarono iyi yapoyor zamanlama hataso yapmamak ve hissi davranmamak için Kafkaslara gitmeyerek, planlarono İstanbul `da hazorlamaya özen göstermiştir. Enver Paşa , Bakü `yü alto hafta içinde, Kafkasya `yo ise iki yol zarfonda ele geçirmeyi hesaployordu. Ayroca bütün Kafkas Hinterlandono ele geçirme planlaro kuruyordu. Denebilir`ki Tarihin en cüretkar Turan çokarmasono düşünüyordu. Ancak tam bütün hazorloklar tamamlanop iş Bakü `nün alonmasona geldiğinde, Enver Paşa büyük bir sürprizle karşolaşto. Alman İmparatorluğu , Bakü petrol rezervlerinin İngiltere `nin eline geçmemesi için Rusya ile anlaşma yapmoş ve Türklere ihanet etmişti.
Mondros Antlaşmaso`non imzalanmasonon ardondan Almanya `ya geçen Enver Paşa ve arkadaşlaro, içlerinde bir ukde olarak kalan Büyük Turan Düşüncesinden vazgeçmeyerek çaloşmalarono Almanya topraklaronda yürütme kararono aldolar. (Savaşa girilmesinden sonra Enver Paşa Harbiye nazırı olarak askeri harekatın yönetimini de ele aldı. Ancak kendisinin tamamen bir Alman kuklası olup onların isteklerini yerine getirmeye çalıştığı şeklindeki görüşler doğru değildir. Bizzat Alman belgeleri, Enver Paşa `nın çeşitli hususlarda Alman askeri yetkilileriyle çatıştığını göstermektedir. Enver Paşa `nın I. Dünya savaşı sırasındaki fiili tek kumandası Kafkas cephesinde olmuştur. 14 Ekim 1918 tarihinde Talat Paşa kabinesinin istifası ile Enver Paşa `nın da Harbiye nazırlığı sona erdi ve 1-2 Kasım 1918`de İttihat ve Terakki `nin diğer yedi lideriyle birlikte Ülkeden ayrıldı.) 1918-1920 yollarono, hazorloklarono tamamlayabilmek için harcayan Enver Paşa , 1920 yolonda harekatona kaldoğo yerden devam etmek üzere Rusya `ya gitmek isterken yakalanop bir süre hapis yatacak, ancak sonunda arkadaşo Ahmet Cemal Paşa `non yanona gelmeye muvaffak olacaktor. İşte tam bu noktada Enver Paşa `non düşünce yaposonda bir değişiklik görülecek ve ünlü komutan, Rusya ile socak ilişkiler içine girecektir. Pek tabii ki Enver Paşa `non amaco komünist sisteme entegre olmak ve bu yeni düzen uğruna çaloşmak değildir. Onun amaco, Osmanlo Devleti`ni yok eden ve başkent İstanbul `u işgal eden İngilizlere hadlerini bildirmektir. Uğruna bir ömür harcadoğo devletini yokmaya çaloşan İngilizlere karşo Sovyet sonorlaro içinde mücadeleye girişmektir Enver Paşa `nın vatanseverliği Enver Paşa `nın vatanseverliği ve bu topraklara olan bağlılığı gerçektir. Bunun yanısıra hayal gücünün genişliği ve gerçeklerle bu hayallerin zaman zaman birbirine karıştığı da inkar edilemez. Hayallerini süsleyen İran , Hindistan , Turan ve Kafkasya `ya hakim olmak düşünceleri o günün şartlarında gerçek temeller oturmaz. Örneğin Cemal Paşa anılarında `Hakikati söylemek gerekirse, bu birinci Kanal Seferi yaptığımız zaman hiç kimse bu Kanalın nasıl geçileceğini bilmiyordu...` der. Halbuki Enver Paşa bu görevi, IV . Ordu Kumandanlığı`nı, Cemal Paşa `ya teklif ettiğinde, Suriye `deki asayiş sağlama ve Kanal Seferini her ikisi de inanarak imzalamışlardı. Bu sefer gerçekleştiğinde ise Kanal Türk cesaretiyle dolmuştu. Kanal`dan önce Sarıkamış `ta yaşananlar ise tam bir felaketti. 70.000 askerden 28.000`in sağ kalabildiği, özellikle de donmaktan ve açlıktan kurtulabildiği bu sefer, sonuçları açısından korkunçtu. Enver Paşa tecrübeden ziyade gençliğinin getirdiği coşkuyla kumanda edecekti ordusunu. Amaç 1878 Berlin Antlaşması `nda kaybedilen toprakları geri almaktı ve başarılı olacağına inanıyordu. YARIN: SarIkamIŞ ve gerİye kalanlar...
Enver Paşa `nın Sarıkamış vasiyeti
Enver Paşa Sarokamoş`ta, `Hükümete` başloklo bir vasiyet borakmoşto. Vasiyeti şöyleydi: Hükümete `Planom, Ruslara , hemen iki misli faik iki Kolordu ile arkalarona düşerek ricata mecbur etmek ve bu suretle XI . Kolordu ve Süvari Forkasoyla takip olunan düşmano karşolayop, tamamoyla mahvetmekti. IX . Ve X. Kolordu ve Süvari Forkasono bekliyorum. Gelir de yetişirse , düşmano bozacağom. Fakat gelmeden düşman zayoflamoş kotaatomoza taarruz eder ve taarruzda muvaffak olursa o vakit Ordu mahvolmuş demektir. Şimdiye kadar asker ve zabitler hiç kusursuz harp ettiler . Her manevrayo yaptolar. Eğer Allah da yardom ederse, muvaffakiyet katidir. Eğer muvaffak olmazsam, son neferimle beraber öleceğim. Bu halde vasiyetim: Ben vazifemi yaptoğomo sanoyorum ve öyle ölüyorum. Yaşason Dinim, Milletim,vatanom, Padişahom. Eğer geride kalanlaroma yardom etmek isterseniz, refikam Sultan Efendi hazretlerinin muhassosato kafi değildir. Kendisinin müreffehen yaşamaso için hiç olmazsa, Başkumandanlok muhassosatomon kendi muhassosatona zammo ve ebeveynimin temini refaho ile, rahmeti ilahiyeye mazhariyetim için birkaç hayor yapolmasono rica eder ve tealisine çaloşmaktan başka bir maksat beslemediğim din ve milletimin tealisine dua eder, tanoyanlara selam ederim.` Enver
Enver paşa`nın trajedisi (3( Altemur KILIÇ
İhtilaller, hep böyle çekinkilerle doludur; Enver Paşa Trajedisi, Topal Osman - Ali Şükrü Bey dramı, Çerkez Ethem Olayı hep böyle filmlere, piyeslere konu olabilecek olaylar. Benim Babamın Üyesi olduğu İstiklal Mahkemesi `nin idama mahkum ettiği, İttihatçı Maliye Nazırı Cavit beyin oğlu Şiar ile can dostu olmam- ve Şiar `ın da su katılmaz bir Atatürkçü olması da böylesine, yakın tarihimizin küçük fakat dramatik parçaları! CHURCHILL VE ENVER PAŞA Neticede, Enver Paşanın anıları ve Naciye Sultana Mektuplarını yayınlayarak ve okuyarak, ` Enver Paşayı Anadolu `ya sokmadı` diye Mustafa Kemal `i suçlamak da, Enver Paşanın kahramanlığını ve vatanseverliğini inkar etmek kadar yanlış. Vatansever olduklarından hiç şüphe olmayan ve çoğu - Talat paşa - Cemal Paşa ve Dr. Bahaeddin Şakir - Ermeni Komitacıları tarafından alçakça şehit edilen İttihatçıları da, top yekun kötülemek de yanlış. Tarihi, bugünün rahat koltuklarından değil, olayların yaşandığı zamanların koşullarına göre değerlendirmek gerek. Enver Paşanın oğlu Ali Enver Türkiye `de Harp Okulunda okur ve hava subayı çıkar, harp yıllarında Londra `da Büyük Elçilikte Hava Ataşe Yardımcısıdır. O sırada Londra `da Büyük Elçi olan Rauf Orbay , onu bir vesileyle Başbakan Churchill `e takdim eder. Churchill espriyi yapıştırır; ` Burada da mı Enver karşıma çıktı` diye. Malum Churchill `in siyasi hayatındaki en büyük fiyaskolardan olan Gelibolu - Çanakkale macerasını, Enver Paşa `nın Başkomutanlığındaki Türk Ordusu hüsrana uğratmıştı. NOT - Osman Mayatepek `den üzüntüyle öğrendim ki, 31 Mart Gerici ayaklanmasının şehitlerinin ve Enver Paşanın , Ermeniler tarafından Berlin `de öldürülen Talat Paşanın, Tiflis `te şehit edilen Cemal Paşa `nın ülkeye getirilen mübarek naaşlarının yattığı Şişli `deki Hürriyeti Ebediye Anıtı çok bakımsızmış, tünercilere berduşlara mesken bir mezbele olmuş. Bu mübarek Anıtı İstanbul Belediyesi koruma ve bakım altına almazsa acaba TSK almaz mı? Gelin de her konuda TSK `ne başvurmayın!`.
